Laat de echte vervuiler betalen voor afval
Het lijkt zo mooi: de vervuiler betaalt. Maar sommige gemeenten hebben er moeite mee. In Hengelo staan er regelmatig zakken huisvuil naast de container op het milieupleintje. Niet omdat die vol zit, maar omdat je moet betalen om hem erin te gooien door je persoonlijke afvalpas te scannen.
In Enschede worden 's avonds als het donker is regelmatig uit een busje bankstellen of tuintegels gedumpt. Doorrijden naar het milieupark is duurder want ook daar moet je betalen - per kilo. En de medewerkers van het afvalverwerkingsbedrijf in Twente ergeren zich groen en geel aan de hoeveelheid huisvuil en grofvuil die opeens in de groene gft-containers van huishoudens zit. Het laten legen van de groene bak is namelijk een stuk goedkoper dan het laten ophalen van huisvuil of grofvuil.
De kosten van het netjes aanbieden van huisvuil kunnen voor een huishouden in Hengelo aardig oplopen. Het aan de straat zetten van een grijze restafvalcontainer kost 11,95 euro per keer en zelf weggooien in een ondergrondse container kost voor een kleine zak van 30 liter 1,20 euro. De groene gft-container laten legen kost slechts 2,00 euro per keer. Het laten legen van de bak met plastic afval is gratis.
Voor het grofvuil is alles nog veel duurder, hoewel ieder huishouden daarvoor een tegoed van 50 kilo troep per jaar krijgt op de afvalpas. Daar zit je al gauw aan als je eens de zolder opruimt, oude vloerbedekking kwijt wilt, of een nieuw bankstel koopt. De voorrijkosten om het grofvuil op te laten halen mag je niet van je tegoed betalen, dat kost 22,50 per keer. Pech dus voor mensen die heel milieubewust geen auto hebben.
Betalen naar hoeveelheid
De afvalellende is het gevolg van het zogenoemde diftar-systeem: gedifferentieerde tarieven voor huishoudelijk afval. Dat systeem werd juist ingevoerd vanuit de gedachte dat huishoudens minder afval gaan produceren als ze moeten betalen naar hoeveelheid. Daarvoor werden de containers uitgerust met chips en moet je met je persoonlijke afvalpas je huisvuil in de straatcontainer doen en je grofvuil bij het milieupark aanbieden.
De Twentse gemeenten hebben diftar enthousiast omarmd zonder enige economische basiskennis over menselijk gedrag. Ze hadden beter moeten weten in Hengelo - een stad waarvan bekend is dat de inwoners nog liever vier keer rondjes rijden door de stad voor een gratis parkeerplek dan bij een avondje uit 1,50 euro te betalen voor de immer hol galmende parkeergarages.
Rotterdam haalt grofvuil gratis op, kost minder dan het opruimen uit de bosjes
Waarom werkt diftar niet? Omdat de betaling voor afval makkelijk te omzeilen is met burgerlijke ongehoorzaamheid. In economische termen: free riding gedrag, gratis meeprofiteren van een publiek goed zolang de meerderheid er wel aan meebetaalt.
In de grote steden van ons land weet men wel beter. In Rotterdam bel je gewoon even om te melden wanneer je grofvuil aan de straat zet en het wordt gratis opgehaald. Kost de gemeente minder dan het uit de bosjes en sloten te moeten verzamelen. In Den Haag krijg je voor het vaste jaartarief ook nog eens een milieupas voor het zelf wegbrengen van grofvuil tot wel 10 keer per jaar.
Natuurlijk ligt ook daar wel eens troep naast een container maar niet zoveel als in Twente sinds het diftar-systeem is ingevoerd. Elke gemeente, en burger, wil graag minder afval. Maar dat werkt alleen als de bron wordt aangepakt: minder verpakkingsmateriaal, afbreekbare verpakkingen, statiegeld, en verplichte terugname van kapotte producten door winkeliers en hun leveranciers. Laat de echte vervuilers maar betalen.
Irene van Staveren is hoogleraar ontwikkelingseconomie aan de Erasmus Universiteit. Voor Trouw schrijft ze om de week een column over economie.
Lees ook haar vorige column: We moeten niet overal maar 'markt' in zien. De markt is niet de maat der dingen.
"We dreigen onze stem kwijt te raken in hoe de samenleving vorm te geven."