Hoe andere landen verslag doen van de opkomst van 'de Nederlandse Trump'

'Wat, alweer een journalist?' Op de markt in Almere schiet bloemenverkoper Frans de Jong (64) in de lach als een Duitse verslaggever voor zijn kraampje opduikt. 'Vanaf nu vraag ik geld voor interviews: 2.000 euro alsjeblieft.'

Op deze koude woensdag is dit al de tweede journalist die hem iets wil vragen over de populariteit van Geert Wilders. Een paar weken eerder stond De Jong de Britse schandaalkrant The Sun ook al te woord, over hetzelfde. De Jong legt nog eens uit waarom hij PVV stemt: 'Wilders zegt wat anderen niet durven te zeggen: dit land is vol, de grenzen moeten dicht.'

Internationale media volgen de Nederlandse verkiezingscampagnes met meer belangstelling dan ooit. Bij de aftrap van die van de PVV in Spijkenisse afgelopen zaterdag werd Wilders omringd door cameraploegen uit onder meer Finland, Engeland, Duitsland, Italië, Frankrijk, België, Japan en de Verenigde Staten. Ze zijn hier omdat Wilders bovenaan staat in de peilingen: een populist die is veroordeeld voor discriminatie, de Koran wil verbieden en van plan is alle moskeeën te sluiten. Hij wordt door sommige verslaggevers gezien als 'de Nederlandse Trump', die dit land in chaos zou kunnen storten.

Wat het nog interessanter maakt, is dat zijn opkomst onderdeel is van een trend. In veel lidstaten van de Europese Unie groeit de steun voor eurosceptische politici. De toekomst van de EU staat op het spel, zeker na het Brexit-referendum. De Tweede Kamerverkiezingen zijn de eerste grote test van de publieke opinie op het continent over vluchtelingen, de islam, nationalisme en populisme. Wat hier gebeurt, werpt zijn schaduw vooruit op twee cruciale verkiezingen: in Frankrijk (april) en Duitsland (september).

Gemengde gevoelens

Journaliste Nourhen Farjallah, die werkt voor de Japanse omroep NHK, heeft gemengde gevoelens over de populariteit van Wilders. Vanuit Brussel, waar ze bericht over de EU, reist ze geregeld naar Nederland, voor haar werk. Zakelijk is dat profijtelijk, persoonlijk heeft ze er moeite mee. 'Mijn ouders zijn ooit als gastarbeider uit Tunesië naar België gekomen, ik ben moslim. Het is niet fijn om - zoals in Spijkenisse - van PVV-stemmers te horen dat er te veel buitenlanders zijn. In België hoor ik dat ook. Mijn kinderen en ik worden er best angstig van.'

Achterhaalde informatie

Nu hier steeds meer buitenlandse verslaggevers zijn is het interessant te zien wat voor verhalen ze maken en of ze hun werk goed doen. De beste reportages komen in de praktijk veelal van correspondenten die hier al lang wonen en het nieuws goed volgen. Dat zijn er nog behoorlijk veel: de Buitenlandse Persvereniging in Nederland telt tachtig leden uit bijna dertig landen. Omdat ons land zo in de belangstelling staat, krijgen deze journalisten gezelschap. Veel mediabedrijven sturen hun correspondent uit Brussel, Parijs of Berlijn, die ons land er een beetje bij doet. Of ze laten een verslaggever uit hun eigen land invliegen.

Hoe minder een journalist ergens over weet, hoe groter het risico dat hij zich baseert op vooroordelen en achterhaalde informatie. Dat gebeurt nogal eens, blijkt uit recente reportages waarin dezelfde clichématige vraag centraal staat: waarom keert Nederland, dat bekendstond om zijn handelsgeest en tolerantie, zich ineens tegen de EU en immigratie?

'De komende tijd zullen nog meer correspondenten langskomen die niet al te goed op de hoogte zijn van wat hier aan de hand is', voorspelt de Duitse Annette Birschel (56). Ze woont sinds 1996 in Amsterdam en werkt voor persbureau DPA. 'Ik heb het eerder meegemaakt. Een jaar geleden was ik in Amsterdam Nieuw-West met een Franse tv-journalist. Hij was teleurgesteld omdat nergens mensen in boerka rondliepen en de straten zo schoon waren. 'Waar zijn de getto's?', klaagde hij. Ik moet zo vaak misverstanden rechtzetten: nee, Wilders wordt niet automatisch premier als hij wint. En als hij in de oppositie terechtkomt, heeft hij wel degelijk invloed op het beleid.'

Normaal gesproken bereidt een journalist zich voor met behulp van wat ooit de 'knipselmap' heette, hij leest stukken van collega's in zijn eigen taalgebied en plukt informatie van sites als Wikipedia. Vaak worden ook lokale bronnen ingeschakeld.

Na enig onderzoek blijkt Almere vaak de ideale plek voor een reportage. Daar is de PVV in 2010 doorgebroken als grootste partij, met ruim 21 procent van de stemmen bij de gemeenteraadsverkiezingen. Vier jaar later werd dat succes bestendigd. Almere is een grote stad met een multiculturele bevolking, ook dat maakte het een logische plek om te bezoeken. Daar komt bij dat Almere is gebouwd op nieuw, ingepolderd land. Hollands glorie, dat spreekt tot de verbeelding.

_{Tekst gaat verder onder de illustratie.}

Een van de eerste interviewkandidaten die internationale media benaderen is de Almeerse D66-burgemeester Franc Weerwind. Hij heeft de laatste tijd aanvragen gekregen uit Spanje, Frankrijk, Engeland, Duitsland, Italië, Finland en Zwitserland. De burgemeester werkt er niet aan mee, want hij staat boven de partijen. Ook PVV-gemeenteraadsleden blijken niet bereid interviews te geven.

Veel buitenlandse journalisten gaan dus zelf op zoek naar PVV-aanhangers in Almere. Dat doen ze opvallend vaak op de markt. Die is recentelijk bezocht door verslaggevers van onder andere The Irish Times, de BBC, The Sun en de Japanse omroep NHK.

De Duitsers Tobias Müller (41), freelancer voor onder meer het linkse dagblad Die Tageszeitung, voelt zich betrapt als V hem aanspreekt op de markt, waar hij rondloopt met een notitieblok. 'Ja, ik ben journalist.' Müller, die al tien jaar in Nederland woont en de taal spreekt, doet de laatste maanden goede zaken. 'In Duitsland leven de Nederlandse verkiezingen enorm. Zelf was ik eigenlijk van plan naar Urk te gaan, om te praten over euroscepsis. Maar de redactie wilde liever dat ik op zoek ging naar Wilders-stemmers. Dan is deze plek ideaal, hier kun je rustig met mensen praten.'

Jakob Ussing (40), journalist van de Deense kwaliteitskrant Berlingske, gaat binnenkort naar Almere. Vanuit Brussel, waar hij normaal gesproken de EU volgt, reist hij begin maart naar Nederland, voor de verkiezingen. 'Gaan veel collega's ook naar Almere? Hm, dat is niet goed, ik doe liever iets origineels. Heb je een alternatief?'

Er is nog een plek die populair is bij journalisten: Volendam, waar eveneens veel PVV-stemmers wonen. In een reportage in The South China Morning Post komen een PVV-stemmende visser op klompen en een vrouw in klederdracht aan het woord, de Britse kwaliteitskrant The Guardian noemt Volendam een dorp van 'klompen, grachten, kaas en woede' en het Amerikaanse publieke radiostation NPR maakt melding van molens, gerookte paling en homorechten.

De Duitse correspondent Kerstin Schweighöfer (56), die hier al 25 jaar woont, ziet het met lede ogen aan. 'Dit zijn typisch verhalen van wat ik parachutecollega's noem: verslaggevers die worden gedropt uit het vliegtuig, snel een reportage maken en weer verdwijnen. Zij willen vooral clichés bevestigd zien, en zijn niet goed op de hoogte. Dat gaat ten koste van nuances: Wilders daalt in de peilingen en veel kiezers zweven nog.'

Mediagenieke Baudet

Sommige onderwerpen die hier weinig aan de orde komen, krijgen in het buitenland veel aandacht. De internationale pers, vooral de Britse, doet graag een beroep op de mediagenieke Thierry Baudet. Veel buitenlandse journalisten kennen hem nog van het Oekraïnereferendum, in de aanloop naar de stemming over de Brexit. In januari werd het Britse publiek opnieuw op hem geattendeerd door de kwaliteitskrant The Sunday Times, die een lyrisch artikel publiceerde. Onder de kop 'Anti-EU boy wonder breezes in as Dutch election kingmaker' signaleerde de krant 'groeiende opwinding' over Baudets campagne voor directe democratie. Daarna volgden opmerkelijke, zonder tegenspraak genoteerde citaten van de lijsttrekker: hij voorspelt dat Forum voor Democratie voldoende Kamerzetels zal bemachtigen om een cruciale rol te spelen in de kabinetsformatie. Dat is frappant, de partij staat in de peilingen op hooguit één zetel.

Wat ging hier mis? De verslaggever van The Sunday Times reageert niet op herhaalde verzoeken om commentaar. Baudet noemt het desgevraagd een typisch voorbeeld van de 'onbevangen' manier waarop buitenlandse media hem benaderen: 'Over de grens kijken media nog met een open blik naar ons. Of het makkelijker is om buitenlandse journalisten iets wijs te maken? Dat zou kunnen, maar volgens mij gelooft The Times echt in onze kansen. Nu zit er trouwens een verslaggever van het mediabedrijf Bloomberg klaar, die gaat me zo interviewen.'

Als zo'n artikel eenmaal is gepubliceerd, is de kans groot dat andere media volgen. Veel redacties baseren zich op documentatiemapjes. Sue Reid van The Daily Mail, die onlangs in Nederland was: 'Ik werd gebeld vanuit Londen: heb je dat stuk in The Sunday Times gelezen, over Thierry Baudet? Op verzoek van de redactie heb ik een paar alinea's over hem toegevoegd aan mijn reportage over PVV-stemmers.'

Ook apart: de rechtse journalistieke outsider Joost Niemöller wordt veel gevraagd als deskundige. Niemöller overhandigde op 2 februari zijn boek Kwaad, met verhalen van PVV-stemmers, aan Wilders. Het is eenvoudig om te zien waarom hij voor buitenlandse journalisten een geschikte duider is, als onafhankelijke journalist met een actueel boek. In Nederland krijgt hij veel minder media-aandacht, omdat critici hem zien als 'racist' en 'moslimhater'. Over de grens kleeft dat stigma niet aan hem. Niemöller (59): 'Russische media bellen me vaak en ik ben onlangs geïnterviewd door het Amerikaanse weekblad Time, tv-zender France2, de Süddeutsche Zeitung en de grote Japanse krant Yomiuri Shimbun. Binnenkort komt het Duitse blad Stern langs en Nippon TV, uit Japan.'

Het buitenland over Wilders

CNN schreef een artikel over Geert Wilders: Why voters are flocking to the Dutch Trump. Ook The Economist besteedde aandacht aan Wilders: The Netherlands’ election is this year’s first test for Europe’s populists.

Japanse aandacht

In Japan is de belangstelling voor de aanstaande verkiezingen groot. Zaterdag waren meerdere cameraploegen uit dat land in Spijkenisse. De Japanse publieke omroep NHK zendt in maart een lange documentaire uit over Nederland. 'Wat meespeelt is dat jullie verkiezingsuitslag een eerste indicatie is van wat er gaat gebeuren in Frankrijk en Duitsland', zegt researcher Nourhen Farjallah (38), die werkt vanuit Brussel.'Of we ook in Almere zijn geweest? Jazeker, we hebben onder meer gefilmd op de markt.'

Op hoofdlijnen klopt het beeld dat de meeste internationale media schetsen. Het is wat karikaturaal, maar dat is inherent aan de journalistiek - zeker in kortere berichten. Als Nederlanders verslag doen vanuit het buitenland komen ook niet alle nuances aan de orde. Wel valt te betwijfelen of straatinterviews in Almere, Volendam en Spijkenisse representatief zijn voor wat hier leeft. Aan de andere kant: Wilders gaat zaterdag zelf flyeren in, jawel, Volendam.

Ook die PVV-bijeenkomst zal veel media trekken, zegt de Duitse Schweighöfer. Al is het maar omdat zulke evenementen voor buitenlandse journalisten bijna de enige kans zijn om Wilders te spreken, filmen en fotograferen. 'De mediabelangstelling is nu al groter dan ik ooit heb meegemaakt, in de afgelopen 25 jaar. En het wordt nog veel drukker, want de verkiezingen zijn pas over drie weken.'

Bloemenverkoper Frans de Jong vindt het niet erg, internationale media zijn welkom op de markt in Almere. 'Veel verslaggevers hebben een verkeerd beeld van Nederland, gebaseerd op wat ze horen in de linkse kerk. Op de markt horen journalisten het echte verhaal. Het enige nadeel is dat interviews zo veel tijd kosten. Dus als je het niet erg vindt, ga ik nu weer klanten helpen.'