Onze clubs staan voor de grootste recessie uit de geschiedenis van het betaalde voetbal. De geldkranen zijn dicht en elk dubbeltje zal drie keer moeten worden omgedraaid. Alle reden tot bezinning. Over dure nieuwe behuizing bijvoorbeeld. Moeten we nu echt rekening gaan houden met een comeback van de al zo vaak afgeschreven Kuip? ‘De kansen zijn intussen fiftyfifty.’
Met een gebruind hoofd en een gezicht alsof het de normaalste zaak van de wereld was, stond Eric Gudde de pers te woord. Het was afgelopen vrijdag een bekend beeld in Rotterdam. Gudde die probeerde uit te leggen wat niet uit te leggen viel. In de havenstad ging dat doorgaans over het stadion van Feyenoord. Nu over de finale competitiestand. Ja, er was advies gevraagd aan alle clubs. En dat advies was vervolgens de prullenbak in gegaan. Een meerderheid? Ja, maar een echte meerderheid vond de KNVB-directeur toch iets van tachtig tegen twintig, dus had hij toch maar anders besloten. ‘Erg vervelend allemaal’, voegde Gudde er nog aan toe, voordat hij in de auto stapte.
Erg vervelend. Nee, Gudde wordt niet gemist door de Feyenoord-fans. Tien jaar lang hadden ze hem als algemeen directeur gehoord over een nieuw stadion. De voormalig medewerker van de gemeentelijke Dienst Sport & Recreatie was niet erg opgeschoten. Van een vertrek op de middenstip zag hij dan ook wijselijk af. Bij zijn vertrek was er nog steeds geen paal in de grond geslagen. Gudde had een financieel gezonde club achtergelaten, wist de voormalige ambtenaar zelf. Maar van een gespreid bedje was geen enkele sprake. Zijn opvolger Jan de Jong kreeg direct een tikkende tijdbom op zijn bureau. Een meters dik en miljoenen vretend dossier met de naam Feyenoord City.
Op papier zo goed als in kannen en kruiken. In de praktijk ligt er ook nu nog geen steen. Vooral niet te veel over zeggen, was het devies. Alsof de club er niets mee te maken had en de projectgroep het verder allemaal wel zou regelen. Het is bizar hoe weinig Feyenoord communiceert over de belangrijkste beslissing uit de clubgeschiedenis. Het karretje is aan een trein gekoppeld, waar Feyenoord de locomotief zou moeten zijn. Of anders het karretje zou moeten afkoppelen. Tot op de dag van vandaag blijft de club achter het plan staan, maar er zijn wel steeds meer mitsen te noteren in de wandelgangen.
Voor wie is Feyenoord City eigenlijk bedoeld? Voor de bouwers of de bewoners?
Of de haarscheuren gaan uitgroeien tot een kloof en breuk zal komende zomer moeten blijken. Maar dat de gevolgen van de coronacrisis ook hierop invloed gaan hebben, is geen vreemde aanname. Naast het nu al historische optreden van Gudde was er wel meer merkwaardige tv in de afgelopen week. Zoals de animaties van een prachtig Chinees stadion in de vorm van een lotus, die zelfs het Journaal haalden. Terwijl de wereld kreunt onder een pandemie, kwam er nieuws uit de stad waar Giovanni van Bronckhorst tegenwoordig woont en werkt. Het onderkomen van de plaatselijke rivaal Guangzhou Evergrande moet plaats gaan bieden aan honderdduizend toeschouwers. De voetbaltempel, waarvan de bouwkosten naar schatting 1,5 miljard euro bedragen, moet eind 2022 af zijn. Eén ding is zeker: het bouwwerk is waarschijnlijk al af als ze in Rotterdam straks na vijftien jaar nog steeds wachten op het leggen van de eerste steen.
De oplevering in de Maasstad is intussen alweer uitgesteld tot 2025. En dat was nog vóór het uitbreken van de huidige crisis. Het nieuws was al niet eens nieuws meer en leverde een paar regels in de kranten op. Iedereen is doodmoe van dat dramdossier. Deze maanden staat het weer even on hold. De bal rolt niet, geld komt niet meer binnen, de grafieken van het consumentenvertrouwen gaan sneller naar beneden dan wielrenners in de laatste afdaling van een Tour-etappe; je durft bijna niet te kijken, omdat je elk moment verwacht dat ze uit de bocht en over de vangrail het ravijn in kieperen. Of het straks de tijd is voor grote investeringen? Het lijkt een retorische vraag. Het is tijd voor bezinning en beslissingen. De investeringen om überhaupt maar tot een nieuw stadion te komen, waren al zó hoog opgelopen dat er eigenlijk geen weg terug meer was. Kortom, voor wie is dit stadion eigenlijk bedoeld? Voor de bouwers of de bewoners?
Plan B
Uiteindelijk moet de club ja of nee zeggen. Vooralsnog is het nog steeds ja. Het draagvlak, dat er ooit wel degelijk was, brokkelt per dag af. Niet alleen door een steeds luidere roep van de vele kritische supportersgroeperingen. Ook in het Maasgebouw, ook bij de Vrienden van Feyenoord en in de directiekamer wordt een exit-strategie sinds een paar maanden weer serieus besproken.
Want begin april kwam er ineens een plan B, waar de club officieel niet op wilde reageren, maar waar al maanden eerder kennis van was genomen. Een verbouwing van de huidige Kuip. Goedkoper, sneller en beter voor Feyenoord, volgens de makers. In tegenstelling tot zijn voorgangers wilde Toon van Bodegom, de huidige voorzitter van de raad van commissarissen, zich wél verdiepen in alternatieven. Dat maakt dat alles ineens anders is. Het maakte ook dat iedereen erg benieuwd was naar de voortgangsrapportage van het Feyenoord City-project dat vorige week aan de Rotterdamse gemeenteraad zou worden gepresenteerd. Dat kwam er niet vanwege de pandemie en de daarmee volledig onduidelijke situatie.
Met een nieuwe, derde ring zou De Kuip groeien van 50.000 naar ruim 63.000 zitplaatsen
Zelfs de grootste optimisten schatten desondanks dik een half jaar geleden de kans dat de oude Kuip overeind zou blijven als voetbalstadion op misschien vijf procent. Insiders, die vanaf de eerste dag bij de strijd betroken waren geweest, vertelden ons het in die exacte woorden. Maar dat was voordat Boudewijn Poelmann zich ermee ging bemoeien. Voordat er een ineens een bod van vijftien miljoen werd gedaan op aandelen in De Kuip door de nieuwe groep Vrienden van De Kuip (van wie Poelmann er één was). Waar tien jaar geleden Feyenoord nog moest worden gered door vermogende aanhangers, zijn er nu wederom grote zorgen. Over de route die de club lang geleden al was ingeslagen. Die van een nieuw stadion in en aan de Maas.
En dat terwijl De Kuip en het enorme Legioen juist de belangrijkste kenmerken van het DNA van de club zijn. Voor goed voetbal hoef je doorgaans niet in Rotterdam-Zuid te zijn. Deze eeuw werd er welgeteld één landstitel genoteerd. Dat leverde het jaar daarna dankzij de Champions League-inkomsten meteen een begroting van honderd miljoen euro op. Gewoon in de oude en door de directie verwaarloosde Kuip. Het kroonjuweel van de club dat moest worden geofferd voor een nieuw stadion van 444 miljoen. En als het nou je eigen stadion zou zijn... Maar het zwak bestuurde Feyenoord leek steeds verder aan de lijn te moeten lopen en steeds minder te zeggen te hebben. Intussen stapelden de facturen van de dure architecten, consultancybureaus en adviseurs zich op. Facturen waar een paard de hik van krijgt. We hopen ze ooit nog eens te kunnen publiceren.
Nooduitgang
Het hele circus kostte stadion en club al miljoenen. En passant moest er nog even een kleine twintig miljoen worden gevonden voor de overbrugging tussen droom en daad. Dat wilde Goldman Sachs wel doen. Binnen de kortste keren was het enige echte iconische stadion van Nederland, De Kuip, al als onderpand in handen van de Amerikanen. Met die hypotheek ging de strop echt om de nek. Velen zagen dat moment als point of no return. Want wie zou dat bedrag gaan betalen, mocht de nieuwbouw niet doorgaan? Dat maakt een exit meteen ontzettend moeilijk. Je mag meteen minimaal twintig miljoen aftikken, voordat je verder kan. Het wachten was op de grote presentatie van de financiers van het stadion.
Iedere dag dat deze soap langer duurt, is er één te veel voor de club
En dat wachten duurt domweg te lang. Nog steeds is er een coalitie tussen club, gemeente en stadion. Maar iedere dag dat deze soap langer duurt, is er één te veel voor Feyenoord. Stilstand is achteruitgang. Het achterstallige onderhoud stapelt zich op en er wordt intussen ook binnen de club steeds opzichtiger gekeken naar de nooduitgang. Gesproken, gepolst, voorzichtig zelfs gezocht naar financiers voor díé strategie. Beter laat dan nooit, maar de uitweg is een heel lastige Houdini-act geworden. Het was eigenlijk te schandalig voor woorden dat Feyenoord jaar in jaar uit bleef oreren dat er geen plan B was. Dat was er wel degelijk: vernieuwing van het huidige stadion. Kant en klaar gepresenteerd door actiegroep Red de Kuip en bouwmaatschappij BAM. Na een door de gemeente opgelegd onderzoek van een groep verkenners als eerste en tweede optie geadviseerd. Waarom ook niet? Net zoals Liverpool met Anfield deed. Zoals Barcelona opnieuw Camp Nou wil verbouwen en zoals Real Madrid vorig seizoen kwam met de plannen van een ongekende upgrade van het befaamde Bernabéu. Clubs die begrijpen dat hun stadion méér is dan een gebouw. Hoe ambitieus de plannen in Madrid ook waren, zelfs daar kwamen ze niet aan 444 miljoen euro.
Maar Gudde torpedeerde al zo’n beetje bij het eerste gesprek met de BAM alle plannen vanwege wat kleinigheden. Had hij dat niet gedaan, dan zou Feyenoord nu al lang en breed in een fonkelnieuwe verbouwde Kuip hebben gespeeld. Maar voordat iedereen goed en wel door had wat er was gebeurd, presenteerde de lobby voor een nieuw stadion alweer een nieuw project. Gudde kwam ermee weg, Feyenoord bleef ermee zitten, tot op de dag van vandaag. De ex-directeur is alweer verder geklommen op de carrièreladder en op zijn plaats zit nu lichtgewicht Mark Koevermans. Was het een gebrek aan dossierkennis? Strategie? De welbekende sterke lobby van de bouwbedrijven? Of een oprecht geloof dat Feyenoord in een stadion kon gaan spelen dat net zo duur zou zijn als de omzet van de hele Eredivisie samen?
Toch is het project, ondanks al het verzet en de enorme kosten, ver gekomen. Sterker nog: het leek eind 2019 al zo goed als in de haven te liggen. Een half jaar later gloort er meer dan hoop bij de honderden mensen die zich intussen inzetten voor het behoud van De Kuip. Niet alleen uit nostalgische overwegingen. Nee, vooral omdat niemand een model ziet waarin de club beter wordt van een nieuw stadion. Dat laatste argument begint steeds breder te landen. Dat was de grote denkfout die veel mensen maakten: dit gaat niet over dat mooie gebouw, maar over de club. Niet over romantici versus realisten. Dit gaat over de toekomst van Feyenoord. En die ziet er zelfs in de meest positieve berekeningen van het nieuwe stadion beroerd uit. Een project waarbij al het geld zou verdwijnen in stenen en er nauwelijks geld zou overblijven om te investeren in benen. Het beschikbare budget zou in het gunstigste scenario maximaal tien miljoen hoger zijn dan dat van Vitesse en veel lager dan dat van bijvoorbeeld PSV en Ajax. En een mooi stadion is niets zonder sterke bespeler. Zelfs dat hondstrouwe Legioen zal dan verdwijnen. Voetbal is geen SM.
De Moderne Kuip
Na een half jaar in de luwte te hebben gewerkt, kwam er deze maand een afgetimmerd verhaal waarvoor Feyenoord en de stad geen cent hoefden te betalen. Uit het hart van de club, met sterke partijen als rugdekking. De mantra dat er geen andere opties zijn, was al ridicuul, maar kan nu in elk geval nooit meer worden herhaald. Een Kuip die nog mooier is dan de huidige. Met een derde ring erbovenop nóg imposanter. Binnen twee jaar klaar, voor tweehonderd miljoen euro, en een plan waarbij de club veel meer geld gaat overhouden dan bij Feyenoord City. De Moderne Kuip (DMK) werd aan de gemeente gepresenteerd als een ‘snel en betaalbaar alternatief’ voor Feyenoord City. ‘Bedoeld als een oplossing, mocht het nieuwe Feyenoord-stadion uiteindelijk financieel niet haalbaar blijken.’
Met een nieuwe, derde ring zou de Kuip groeien van 50.000 naar ruim 63.000 zitplaatsen. Die ring en het dak rusten op de nieuwe constructie rondom het stadion. Zonder staanplaatsen is nu uitgegaan van 63.436 toeschouwers, dat kan dus nog omhoog. Van de exploitatie van De Kuip zou voor Feyenoord meer spelersbudget overblijven. Stel dat de club en de gemeente durven, dan kan de vernieuwde Kuip in 2024 open. Sneller kan ook. De grote ingrepen zijn tijdens de zomerstop ingeroosterd, waardoor de club gewoon kan doorspelen tijdens de verbouwing. De stalen draagconstructie uit de jaren dertig blijft behouden. Onderzoeksinstituut TNO concludeerde in al 2014 al dat die nog wel een halve eeuw veilig zou zijn.
Saillant detail is dat onder anderen Van Bodegom zich reeds in november uitgebreid liet bijpraten over de plannen. Hij liet ze ook al doorrekenen. Dat zou je normaal kunnen vinden, maar jarenlang was het domweg onmogelijk überhaupt te praten met stadion- en clubdirectie over andere plannen. Intussen is de voetbaltempel waarvoor zo slecht wordt gezorgd bijna failliet, bleek tijdens de laatste gemeenteraadsvergadering, waar al werd gepreludeerd op eventuele financiële hulp voor de oude Kuip.
Chris Woerts was in het verleden directeur bij de club en weet als consultant precies hoe de hazen lopen. Hij werkt veel met Boudewijn Poelmann en regelde zo bijvoorbeeld de laatste twee shirtsponsors van Feyenoord. Poelmann is groot voorstander van een club die baas is in en van het eigen huis. Het stadion weer in handen van Feyenoord krijgen. Het oude stadion welteverstaan. Geen gedoe meer met andere aandeelhouders of stadiondirecties. Poelmann werd door de Vrienden van Feyenoord voorgedragen als nieuwe commissaris, waarmee de kansen voor behoud direct zouden stijgen. Het laatste nieuws is dat hij dit uiteindelijk toch niet gaat doen. We zijn benieuwd naar de mening van Woerts, die als een van de weinigen wél stenen in de vijver durft te gooien.
‘Er is zó veel geld in de nieuwbouw gestopt, je bent het allemaal kwijt als je nu de stekker eruit trekt. Maar gezien de huidige cijfers moet je toch overwegen dat verlies te nemen’
‘Eén ding is wel zeker: het gaat een hete zomer worden in Rotterdam’, weet hij. ‘Van Bodegom zal een knoop moeten doorhakken. En dat is ontzettend lastig, de point of no return was natuurlijk allang bereikt. Er is zó veel geld in gestopt, je bent het allemaal kwijt als je nu de stekker eruit trekt. Maar uiteindelijk moet je beslissen wat het beste is voor de club. En gezien de cijfers die er liggen, zul je toch misschien moeten overwegen al dat verlies te nemen. Dat zou wel ongekend zijn, hoor. Maar het zou me niet verbazen. Dit kan zo niet langer doorgaan. Iedere dag die je blijft wachten, kost je ook weer handenvol geld. Het is heel simpel eigenlijk, toch? De enige vraag die er moet zijn is: waar wordt de club Feyenoord echt beter van?’
De voormalige voorstander van een nieuw stadion werd het afgelopen jaar steeds minder enthousiast over de kansen. Want onder aan de streep worden er misschien veel mensen beter van een nieuw stadion, maar de club niet. ‘Hoe groot de kans is dat dat nieuwe stadion er nog komt? Moeilijke vraag. Ik zeg fiftyfifty. De bancaire leningen zijn al rond, maar het is natuurlijk vooral de vraag hoe private investeerders gaan reageren op de huidige situatie. Het lijkt me niet zo raar om aan te nemen dat we daar veel meer terughoudendheid gaan zien. Ik ben erg benieuwd waarmee ze gaan komen. Maar dat de race die gelopen leek nu weer openligt, zegt wel veel. Welke rol de huidige crisis daarin gaat spelen, zullen we snel genoeg gaan merken.’