De grote droom van kernfusie

2032: de eerste kernfusie is een feit. In de donutvormige tokamak van het internationale samenwerkingsverband ITER is een plek in het universum gecreëerd waar het temperatuurverschil over slechts een paar meter zo’n 150 miljoen graden overbrugt. Dit is vermoedelijk de enige plek in het heelal waar dat het geval is.

Als alles volgens plan verloopt, is rond 2035 duidelijk of kernfusie op aarde een renderende vorm van energieopwekking kan zijn. Als dat zo is, kan kernfusie ooit een van de manieren worden om grootschalig, zonder CO2-uitstoot en zonder noemenswaardige afvalstoffen energie op te wekken.

Het begon allemaal in 1985 tijdens de Geneva Summit in Genève, waar secretaris-generaal Michail Gorbatsjov van de toenmalige Sovjet-Unie en president Ronald Reagan van de Verenigde Staten elkaar spraken. De twee presenteerden een initiatief om onderzoek te gaan doen naar een fusie-energieproject. Twee jaar later richtten de Europese Unie, de Sovjet-Unie, de VS en Japan een samenwerkingsverband op onder de vlag van het Internationaal Atoomenergieagentschap IAEA.

Intussen is dat verband enkele keren gewijzigd en bestaat ITER uit zeven leden: China, de EU, India, Japan, Korea, Rusland en de VS. Die laatste trok zich tussen 1999 en 2003 terug, en Canada stapte in 2004 uit het project, omdat zijn locatie voor een testreactor afviel. Uiteindelijk bleven twee locaties voor een reactor over: Cadarache in Frankrijk en Rokkasho-mura in Japan. In 2005 werd voor Frankrijk gekozen, maar omdat Japan evenveel steun had, mocht het land het hoofd van het project en meer medewerkers dan de andere deelnemers leveren. Het geheel moest in 2016 klaar zijn en zou zo'n 5 miljard dollar kosten. Dit is niet gehaald. Inmiddels is het 2019 en worden de kosten op zo'n 20 miljard euro geschat. Wat de werkelijke kosten zijn, blijft een mysterie, omdat elk lid zelf verantwoordelijk is voor de levering van de onderdelen en niet verplicht is inzage in zijn kosten te geven.

Je snapt het al: een complexe organisatie, waarbij de zeven deelnemers bestaan uit 35 landen. Daarbij is niet alleen sprake van taalbarrières, maar ook van culturele verschillen. Uiteindelijk leidde dat tot een bestuurlijke crisis, waarna de Fransman Bernard Bigot werd aangetrokken om per maart 2015 als director general aan te treden en het geheel weer in het gareel te krijgen. Onlangs kregen we kans om de in aanbouw zijnde reactor in Cadarache te bezoeken en met mensen achter dit gigantische project te spreken.