Mieren leren van fouten, delen kennis en geven continu feedback

Mieren zijn continu bezig met het delen van kennis om samen effectiever te zijn. Elke mier in de kolonie neemt afwisselend de rol van meester of gezel aan. Als een mier bepaalde kennis heeft, bijvoorbeeld over een voedselbron, is hij automatisch de meester. Hij brengt zijn kennis over op andere mieren, de gezellen. Mieren maken fouten, maar leren van elkaar (door continue feedback) hoe het beter kan. Ze zijn sensitief voor non-verbale communicatie en koppelen dit direct aan acties.

Kennis delen is tweerichtingsverkeer

Mieren leven in kolonies van enkele tot soms wel miljoenen mieren. Toch vormen ze samen een geheel. Ze staan continu met elkaar in contact en verdelen de taken op een efficiënte manier. Binnen een kolonie zijn er bijvoorbeeld verkenners, soldaten, voedselverzamelaars en nestonderhouders. Mieren komen vrijwel overal ter wereld voor en kunnen daarom als een van de succesvolste diersoorten worden beschouwd. Bij elkaar zijn ze in aantal groter en in totaalgewicht zwaarder dan alle mensen op de wereld. Wellicht dat de organisatie waarin u werkt ooit op een mierenhoop mag lijken!

Bij een organisatie van mieren staan een open dialoog, kennis delen, leren van fouten en elkaar feedback geven centraal. Net als vroeger in het gildesysteem zijn er bij mieren meesters en gezellen. Een mier ontdekt bijvoorbeeld een nieuwe weg naar een voedselbron. Door deze ontdekking is hij automatisch meester. De meestermier haalt andere gezelmieren op en leert ze de weg. Het tempo waarin de mier de weg laat zien, stemt hij af op het leervermogen van de gezellen. Ze controleren voortdurend in hoeverre de afgelegde route is onthouden. Hebben de gezellen de route onthouden, dan worden ze vanzelf meester, totdat de bron op is. Maar in een mierenkolonie is dit gildesysteem geen eenrichtingsverkeer. Doordat iedere mier op verschillende gebieden kennis heeft (bijvoorbeeld over verschillende voedselbronnen), zijn alle mieren continu afwisselend meester en gezel. Dit heeft een tweerichtingsverkeereffect, aangezien kennis voortdurend met elkaar wordt gedeeld. Wat zou er allemaal kunnen gebeuren als mensen in een organisatie samenwerken zoals mieren dat doen? 

Continue feedback op fouten

Een twee jaar durende studie van de Britse onderzoekers Nigel Franks en Tom Richardson heeft het eerste bewijs opgeleverd van onderwijs bij niet-menselijke dieren: mieren die elkaar leren de beste weg naar voedsel te vinden. Ze ontdekten dat mieren een techniek gebruiken die tandem running wordt genoemd. Deze techniek houdt in dat een mier een andere mier van het nest naar de voedselbron leidt. Franks en Richardson maakten opnamen van de wijze waarop meestermieren vaart verminderden als de volgende mier te ver achterbleef, en vaart vermeerderden als de afstand tussen beide mieren kleiner werd. De tandemleiders betaalden wel een prijs voor het gebruik van deze methode. Als ze alleen waren gegaan, hadden ze de voedselbron namelijk vier maal sneller bereikt. Maar het onderwijzen had zeker ook zijn voordelen, omdat de volgende mier veel sneller leerde waar het voedsel zich bevond. Naarmate het leerproces zich over de mierenkolonie verspreidde, werden de volgers gepromoveerd tot leiders en begon het hele onderwijsproces weer opnieuw.

In een gesprek met Reuters legt Franks uit: ‘Onderwijzen is niet louter nabootsing. Het is nodig dat de onderwijzer zijn gedrag aanpast in de aanwezigheid van een onwetende waarnemer tegen in eerste instantie bepaalde kosten. Wij denken dat het echte onderwijzen veel feedback vraagt. Dit is naar wij weten het eerste voorbeeld van formeel onderwijzen bij niet-menselijke dieren. Het leuke van deze demonstratie is dat de mier een dier is met een kleine herseninhoud. Het menselijke brein is miljoenen keren groter en toch kan de mier erg goed onderwijzen en leren.’

Het interactief kennis delen bij mieren wordt versterkt door geursporen, feromonen genoemd. Mieren kunnen uitstekend geuren en smaken waarnemen. Dat is voor hen niet alleen belangrijk om zich te oriënteren, maar ook om voedsel te vinden. De mier communiceert door middel van deze geuren met zijn soortgenoten. Hij bezit meer dan tien geurklieren, die elk een geur afscheiden met een specifieke betekenis (eten, vijand, et cetera). Iedere mierenkolonie ‘ruikt’ op zijn eigen, unieke manier. De geuren die de mieren afscheiden maken dus duidelijk bij welke kolonie ze horen en of er bijvoorbeeld ergens eten is gevonden. Andere mieren reageren direct op zo’n signaal. En dat gaat allemaal in één vloeiend proces. Dat zou je alleen niet zeggen als je naar een krioelende mierenhoop kijkt!

‘Ga naar de mieren, luiaard, kijk hoe ze werken en word wijs.’ Koning Salomo, Spreuken 6:6

Het maken van fouten is bij mieren geen uitzondering maar regel. Zolang ze er maar van leren. En dat ze van fouten leren blijkt uit de volgende technische uitleg van de werking van feromonen. De computerwereld heeft dit proces overgenomen en het Ant Colony Optimization genoemd. De mieren wandelen aanvankelijk willekeurig rond. Na het vinden van voedsel keren ze terug naar de kolonie, waarbij ze onderweg feromonen achterlaten. De andere mieren zullen de weg proberen te volgen. Ook zij laten op de terugweg feromonen achter, waardoor het spoor wordt versterkt. Na verloop van tijd begint het feromonenspoor te verdampen, de kracht neemt af. Hoe meer tijd het de mier kost om het pad op en neer te volgen, hoe sneller de feromonen zullen verdampen. De verdamping van feromonen heeft dus als groot voordeel dat de eerste (langere) weg niet door iedereen wordt genomen. De snelste weg (door vergelijking) wordt vaker bewandeld en zo blijft de feromonendichtheid hoog. Mieren leren dus de meest optimale route te volgen, omdat de geur op een minder optimale weg eerder verdampt.

Welke eigenschappen van de mier herkent u?

Mieren staan voor kennis delen, continue feedback en leren van fouten. Binnen uw werkomgeving herkent u misschien de eigenschappen van mierengedrag. Belangrijke eigenschappen binnen een High Performance Organisatie (HPO). Leer van de beste fout van de week! Onderzoek met de reflectievragen hoe het met het ‘mierenniveau’ binnen uw team is gesteld. Maak vervolgens scherp waar nog beter kan worden ‘gemierd’ om thema’s als kennisdeling, dialoog, een open foutencultuur en leerprocessen te versterken.

Reflectievragen:

1. Mieren delen hun kennis via geursporen. Kennis is binnen een mierenkolonie zeker geen macht. Het wordt op alle niveaus horizontaal en verticaal gedeeld. Welke ‘geursporen’ ziet u terug in uw team? Wat moedigt mensen aan om kennis, zoals een succesvol teamresultaat, meer met elkaar te delen? 
2. Het optrekken als meesters en gezellen kenmerkt hoe mieren met elkaar omgaan. Het gaat dan niet zozeer om het aantal jaren ervaring of wat er op het visitekaartje staat, maar om ‘wie het weet’. Hoe gaat men met elkaar om bij u op de werkplek? Bent u altijd de meester of ook wel eens de gezel?
3. De mier die als eerste een voedselbron ontdekt loopt niet altijd de snelste weg. Uiteindelijk leren mieren collectief wat de efficiëntste route naar de bron is. Fouten maken mag, als je maar leert van de fout. Hoe gaat uw organisatie of afdeling om met het maken van fouten? Van welke fouten hebt u recentelijk nog geleerd? Mag iedereen in de wekelijkse vergadering aangeven wat de ‘beste fout’ is die hij heeft gemaakt en wat hij ervan heeft geleerd?
4. Mieren hebben een geur om dingen zoals eten of gevaar beter te kunnen aanduiden. En iedere kolonie heeft zijn eigen, duidelijk onderscheidende geur. Wanneer bent u voor het laatst met uw team de open dialoog aangegaan over wat uw team onderscheidend maakt?
5. Mieren geven elkaar duidelijke feedback. Dit blijkt binnen organisaties vaak een grote uitdaging. Het ontbreekt regelmatig aan een open cultuur waarin feedback geven en ontvangen een gewoonte is. Hierdoor ‘etteren’ onuitgesproken kwesties lange tijd onder de oppervlakte. En dit heeft uiteindelijk ook consequenties op de prestaties. Is er bij u een cultuur waar feedback geven en ontvangen een gewoonte is? Hoe kunt u deze cultuur nog meer versterken? Of welke factoren belemmeren juist het geven en ontvangen van feedback?

Bron: Animal Firm door Simon van der Veer en Marco Schreurs